การทำให้ปราศจากเชื้อด้วยความร้อนแห้ง เป็นวิธีการที่ใช้ในการทำให้อุปกรณ์เครื่องมือทางการแพทย์ที่ไม่สามารถทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบไอน้ำ หรือด้วยการอบแก๊ส Ethylene Oxide ได้ปราศจากเชื้อ โดยการทำลายเชื้อจุลชีพทุกชนิด ทุกรูปแบบรวมทั้งสปอร์ของเชื้อแบคทีเรีย ความร้อนแห้งไม่ทำให้อุปกรณ์บางประเภท เช่น เครื่องแก้ว และเครื่องมือมีคมเสื่อมสภาพ ความร้อนแห้งสามารถแทรกซึมผ่านสารบางชนิดซึ่งไอน้ำและแก๊สไม่สามารถแทรกซึมผ่านได้ วิธีการทำให้ปราศจากเชื้อด้วยความร้อนแห้ง ได้แก่ การอบความร้อน (Hot air) การใช้รังสีอินฟราเรด (infrared radiation) การใช้ไมโครเวฟ (microwave radiation) และการเผา (incineration)
การทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบความร้อน (Hot air)
การทำให้ปราศจากเชื้อด้วยวิธีนี้ความร้อนจะค่อยๆ แทรกซึมสู่อุปกรณ์อย่างช้าๆ ทำให้ต้องใช้ระยะเวลานาน การอบความร้อนเหมาะสำหรับอุปกรณ์ที่มีลักษณะแหลม มีคม เข็มและกระบอกฉีดยา วุ้นและแป้ง ความร้อนแห้งไม่ทำให้อุปกรณ์เป็นสนิม ไม่มีผลเสียต่ออุปกรณ์ที่มีคม การอบความร้อนเป็นวิธีการทำให้ปราศจากเชื้อที่ใช้อุณหภูมิสูงและใช้ระยะเวลายาวนาน
เครื่องอบความร้อนที่ใช้ในโรงพยาบาลเรียกว่า Hot air oven เครื่องอบความร้อนทำงานโดยใช้หลักการนำความร้อน โดยความร้อนจากเครื่องจะสัมผัสพื้นผิวด้านนอกของอุปกรณ์หรือเครื่องมือก่อน แล้วความร้อนจะค่อยๆ ถูกนำผ่านเข้าสู่เนื้อวัสดุ ดังนั้นขณะที่ความร้อนค่อยๆ ผ่านเข้าสู่เครื่องมือหรือวัสดุ เชื้อจุลชีพที่มีอยู่ที่เครื่องมือหรือวัสดุที่ต้องการทำให้ปราศจากเชื้อจะถูกทำลาย สิ่งสำคัญที่สุดคือ การที่ความร้อนผ่านเข้าสู่อุปกรณ์อย่างทั่วถึง ไม่ใช่เพียงความร้อนสัมผัสกับพื้นผิวนอกของอุปกรณ์เท่านั้น
 |
| Dry heat sterilizer เครื่องอบฆ่าเชื้อด้วยความร้อนแห้ง |
ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการอบความร้อน
การอบความร้อนจะมีประสิทธิภาพหรือไม่ขึ้นอยู่กับปัจจัยที่สำคัญ 2 ประการคือ
- -อุณหภูมิหรือความร้อนที่สัมผัสอุปกรณ์ อุณหภูมิที่กำหนดไว้สำหรับการทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบความร้อนคือ 160 องศาเซลเซียสหรือ 320 องศาฟาเรนไฮท์
- -ระยะเวลาที่ความร้อนสัมผัสอุปกรณ์ ระยะเวลาที่ใช้จะต้องเป็นไปตามข้อกำหนด หากใช้เวลาสั้นไป การทำให้ปราศจากเชื้อจะไม่มีประสิทธิภาพ ระยะเวลาที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อโดยการอบความร้อน แบ่งออกได้เป็น 2 ช่วงคือ
- .Penetration time เป็นระยะเวลาที่ต้องการใช้ในการทำให้วัสดุมีอุณหภูมิสุงเท่าที่ต้องการ
- .Holding time หรือ Exposure period เป็นระยะเวลาที่วัสดุอุปกรณ์ต้องสัมผัสความร้อนที่มีอุณหภูมิสูงตามที่กำหนด
 |
| ระยะเวลาที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อ |
 |
| กราฟ ระยะเวลาที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อ |
ที่มา Gardner, J.F & Peel, M.M.(1991). Introduction to sterilization,Disinfection and Infection Control. (2nd ed.). Melbourne: Churchill Livingstone. Page 64.
วัสดุอุปกรณ์ที่ควรทำให้ปราศจากเชื้อ ด้วยการอบความร้อน ได้แก่
- -เครื่องแก้ว
- -เครื่องมือมีคม
- -กระบอกฉีดยา (Syringe)
- -เข็ม (Hollow needles)
- -หลอดทดลอง (Test tube)
- -ปีเป็ต (Pipette)
- -Heat-stable powders เช่น therapeutic drugs
- -ขี้ผึ้ง (Ointment)
- -Non-aqueous liquids ได้แก่ Vaseline (petrolatum), paraffin, Vaseline or paraffin gauze, ขี้ผึ้งป้ายตา, silicone lubricant, pure glycerol ซึ่งจุดเดือดของสารเหล่านี้จะต้องสูงกว่าอุณหภูมิที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อ glycerol ที่ผสมน้ำไม่ควรใช้วิธีการทำให้ปราศจากเชื้อ เพราะอาจทำให้เกิดการระเบิดได้
การเตรียมวัสดุอุปกรณ์นำไปทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบความร้อน ควรดำเนินการดังนี้
เครื่องมือมีคม
- -ทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบความร้อนที่อุณหภูมิ 160 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 1 ชั่วโมง ควรวางเครื่องมือลงในภาชนะที่ทำด้วยอลูมิเนียม ซึ่งมีลักษณะตื้นเพื่อให้เกิดการนำความร้อนได้ดี ควรระวังไม่ให้อุณหภูมิสูงกว่า 160 องศาเซลเซียส เพราะจะทำให้เครื่องมือเสียความคม
เข็มเย็บ (Suture needles)
- -นำเข็มกลัดไว้ในผ้าก๊อซ แล้วห่อด้วยผ้า การทำให้ปราศจากเชื้อใช้อุณหภูมิ 160 องศาเซลเซียส นานอย่างน้อย 1ชั่วโมง
แป้ง (Powders)
- -ระยะเวลาในการทำให้แป้งซึ่งบรรจุอยู่ในขวดขนาด 4 ออนซ์ปราศจากเชื้อ ต้องใช้เวลาในการทำให้อุณหภูมิของแป้งสูถึง 160 องศาเซลเซียสในเครื่องอบความร้อน 115 นาที หลังจากนั้นต้องใช้เวลาอีก 55 นาทีในการทำให้แป้งปราศจากเชื้อ แป้ง 1 ออนซ์ ควรบรรจุในภาชนะโดยมีความหนาของชั้นแป้งไม่เกิน ¼ นิ้วฟุต (6.25 มิลลิเมตร)
น้ำมัน (Oils)
- -น้ำมันที่ใช้โดยทั่วไป ได้แก่ petrolatum, paraffin, olive oil และ peanut oil ทำให้ปราศจากเชื้อโดยการอบความร้อนที่อุณหภูมิ 170 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 1 ชั่วโมง ภาชนะที่ใช้บรรจุควรใช้ขวดแก้วมีฝาเกลียว ปริมาณน้ำมันที่จะนำไปอบความร้อนไม่ควรเกิน 30 มิลลิเมตร (1ออนซ์) เมื่อบรรจุในภาชนะความหนาของน้ำมันไม่ควรเกิน ¼ นิ้วฟุต (6.25 มิลลิลิตร)
Glycerin
- -หากต้องทำให้กลีเซอรีนปราศจากเชื้อโดยกาอบไอน้ำภายใต้ความดัน กลีเซอรีนจะต้องมีน้ำผสมอยู่อย่างน้อย 10 – 20% หากมีน้ำผสมอยุ่น้อย
- -สามารถทำให้ปราศจากเชื้อโดยการอบความร้อนแห้งได้ โดยพิจารณาตามเกณฑ์ต่อไปนี้
- Glycerin, 80% ใช้อุณหภูมิ 265 F ใช้เวลา 2 ชั่วโมง
- Glycerin, 90% ใช้อุณหภูมิ 285 F ใช้เวลา 2 ชั่วโมง
- Glycerin, 95% ใช้อุณหภูมิ 300 F ใช้เวลา 1 ชั่วโมง
ข้อควรระวัง
ในการทำให้สารละลายกลีเซอรีนและน้ำปราศจากเชื้อ โดยใช้วิธีการอบความร้อนคือ ปริมาณน้ำที่ผสมอยู่และจุดเดือดของสารละลาย เพราะอาจเกิดการระเบิดขึ้นได้ กลีเซอรีนมีจุดเดือดที่ 290 องศาเซลเซียส (554 องศาฟาเรนไฮท์) ในขณะที่กลีเซอรีนที่มีน้ำผสมอยู่ 13% จะเดือดที่อุณหภูมิ 130.5 องศาเซลเซียส (267 องศาฟาเรนไฮท์)
Petroleum Gauze
- -ทำได้โดยเตรียม Bandage gauze ที่มีขนาดกว้าง 2 นิ้วฟุต ยาว 6 – 8 นิ้วฟุตจำนวน 20 ชิ้น วางลงในภาชนะสแตนเลสที่กว้าง 2 ½ นิ้วฟุต ยาว 8 ฟุตและลึก 1 ¼ นิ้วฟุต เท Petroleum เหลวปริมาณไม่เกิน 4 ออนซ์ ลงบน gauze นำไปทำให้ปราศจากเชื้อที่อุณหภูมิ 160 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 2 ½ ชั่วโมง
- -หากรักษาอุณหภูมิไว้ให้อยู่ระหว่าง 160 – 165 องศาเซลเซียส จะไม่ทำให้ gauze ที่เคลือบด้วย petrolatum เปลี่ยนสีหรือดำ หากอุณหภูมิสูง 170 องศาเซลเซียสจะทำให้สีของ gauze เปลี่ยนไป การทำให้ Petroleum gauze ปราศจากเชื้อโดยวิธีการนึ่งไอน้ำไม่สามารถทำลายสปอร์ของเชื้อ Bacillus ได้
การนำอุปกรณ์เข้าเครื่อง (Loading)
การจัดเรียงอุปกรณ์เข้าเครื่อง ควรให้มีช่องว่างระหว่างอุปกรณ์และ บริเวณผนังของเครื่อง ทั้งนี้เพื่อให้ความร้อนสามารถไหลเวียนได้อย่างทั่วถึง ไม่ควรบรรจุอุปกรณ์จนแน่นช่องอบ
- -ขั้นตอนการทำ ให้ปราศจากเชื้อจะเริ่มต้นเมื่ออุณหภูมิภายในช่องอบสูงระหว่าง 160 – 180 องศาเซลเซียส ระยะเวลาที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อเป็นผลรวมระหว่างเวลาที่ใช้ในการที่ความร้อนจะแทรกซึมเข้าสู่อุปกรณ์ (heat penetration time) และระยะเวลาที่ใช้ในการทำให้อุปกรณ์ปราศจากเชื้อ (holding time) ที่อุณหภูมิต่างๆ กัน เช่นที่อุณหภูมิ 160 องศาเซลเซียส ใช้เวลา 2 ชั่วโมง ที่อุณหภูมิ 170 องศาเซลเซียสใช้เวลา 1 ชั่วโมง เป็นต้น
- -ระยะเวลา ในการทำให้อุปกรณ์แต่ละชนิดปราศจากเชื้อโดยการอบความร้อนแตกต่างกันขึ้นอยู่กับลักษณะอุปกรณ์ ความหนาของวัสดุเมื่อบรรจุในภาชนะและอุณหภูมิที่ใช้ในการทำให้ปราศจากเชื้อของเครื่อง หากบรรจุวัสดุในภาชนะโดยให้มีความหนาของชั้นวัสดุน้อยที่สุด และบรรจุอุปกรณ์หรือภาชนะบรรจุวัสดุเข้าเครื่องตามข้อกำหนดของบริษัทผู้ผลิตเครื่อง ระยะเวลาสั้นที่สุดที่ใช้ในการทำให้อุปกรณ์ปราศจากเชื้อจะขึ้นอยู่กับอุณหภูมิของเครื่อง
- -การประเมิน ประสิทธิภาพของการทำให้ปราศจากเชื้อด้วยการอบความร้อน ตัวบ่งชี้ทางชีวภาพที่ใช้สำหรับเครื่องอบความร้อนใช้สปอร์ของเชื้อ B.subtilis มีจำหน่ายในรูปของแผ่นกระดาษมีสปอร์อยู่บรรจุในหลอดแก้ว ควรทดสอบโดยใช้ตัวบ่งชี้ทางชีวภาพทุกครั้งที่นำอุปกรณ์เข้าเครื่องอบความร้อน หลังจากเสร็จสิ้นกระบวนการควรรอผลการทดสอบโดยตัวบ่งชี้ทางชีวภาพเป็นเวลา 48 ชั่วโมงก่อนที่จะนำอุปกรณ์ไปใช้